Vergi Sirküleri 5 : Hesap Dönemi Takvim Yılı Olan Mükelleflerin 31.12.2023 Tarihi İtibariyle Yapacakları Enflasyon Düzeltmesine İlişkin Açıklamalar

VERGİ SİRKÜLERİ

SİRKÜLER TARİHİ : 22.1.2024

SİRKÜLER NO : 2024/5
 

HESAP DÖNEMİ TAKVİM YILI OLAN MÜKELLEFLERİN 31.12.2023 TARİHİ İTİBARİYLE YAPACAKLARI ENFLASYON DÜZELTMESİNE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR

(555 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği 30/12/2022 tarih, 32415 (2. Mükerrer) Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanmıştır.)

Mali tabloların uzun yıllar süren yüksek enflasyonun etkisinden arındırılması ve böylece vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukların giderilmesini teminen, 17/12/2003 tarihli ve 5024 sayılı Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile; 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesinin değiştirilerek yeniden düzenlenmesi ve aynı Kanuna geçici 25 inci maddenin eklenmesiyle enflasyon düzeltmesi müessesesi/uygulaması 30/12/2003 tarihinden itibaren vergi sistemimizdeki yerini almıştır.

2023 hesap dönemi ve düzeltme şartlarının gerçekleşmesine/varlığına bağlı olarak (geçici vergi dönemleri dâhil) izleyen hesap dönemlerine ilişkin olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak mali tabloların ve 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası ile geçici 33 üncü maddesine göre yapılacak düzeltme işlemlerinin usul ve esaslarının belirlenmesine yönelik olarak 555 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğin’de yer alan  2023 hesap dönemi nebelli başlı hususlar aşağıdaki gibi özetlenebilir.

1. Düzeltilecek Mali Tablo

Kanuni düzenlemeye göre tüm mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır. Ancak Bakanlık tarafından, Kanun’un vermiş olduğu yetkiye dayanılarak, sadece bilanço için düzeltme işlemi gerçekleştirilecektir.

Bu çerçevede mükellefler 1 Sıra Nolu Muhasebe Uygulama Genel Tebliği’ne göre hazırlanmış bilançoyu düzeltme sırasında esas alacaklardır.

1. Düzeltilecek Kalemler

Bilançoda yer alan parasal olmayan kalemler düzeltilecektir. Parasal olmayan kalemlere Tebliğin 2 numaralı ekinde yer verilmiştir. Bu nedenle düzeltilecek bilançoda yer alan kalemlerden, Tebliğ’e ekli 2 nolu listedekiler için düzeltme işlemi gerçekleştirilecektir.

1. Düzeltilecek Değerler

Düzeltilecek değerler, hazırlanan bilançoda VUK’un değerlemeye ait hükümlerine göre tespit edilen değerler olacaktır. Bu nedenle 1 Sıra Nolu Muhasebe Uygulama Genel Tebliği’ne göre hazırlanmış bilançodaki değerlerin VUK’un değerlemeye ait hükümlerine göre geçerli olan kısımları düzeltilecektir.

1. Düzeltmeye Esas Tarihler

Parasal olmayan her bir kalem için düzeltmeye esas tarihlerin belirlenmesine esas kriterler tespit edilecektir. Bu kriterler aşağıdaki gibidir:

1. Satın Alma Tarihi: Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetler ve mali duran varlıklar
2. Defterlere Kayıt Tarihi: İlk madde ve malzeme, ticari mallar, yarı mamul ve mamul stokların maliyetine dâhil edilen unsurlar, yıllara sâri inşaat ve onarım işlerinde maliyeti oluşturan unsurlar, gelecek aylara ve yıllara ait giderler, maddi duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, maddi olmayan duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, özel tükenmeye tabi varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, yıllara sâri inşaat ve onarım hakedişleri ile haklar ve şerefiyeler, özel fonlar (sabit kıymet yenileme fonu, 5520 sayılı Kanunun 5/1-e bendi gereğince oluşturulan fon gibi parasal olmayan kıymet olarak kabul edilen fonlar), kâr yedekleri
3. Tahsil Tarihi: Parasal olmayan alınan depozito ve teminatlar ile avanslar, nakit olarak ödenmiş sermaye, hisse senetleri ihraç primleri, hisse senedi iptal kârları
4. Ödeme Tarihi: Parasal olmayan verilen depozito ve teminatlar ile avanslar, nakdi sermaye karşılığı alınan hisse senetler
5. Mülkiyetin İntikal Ettiği Tarih: Ayni sermaye olarak konulan kıymetler, Ayni sermaye karşılığı alınan hisse senetleri
6. Tescil Tarihi: Kâr yedekleri, geçmiş yıl kârları ve net dönem kârının, parasal olmayan kıymet olarak kabul edilecek fonların, öz sermaye kalemlerine ait fark hesaplarının sermayeye ilave edilmesi dolayısıyla artırılan sermaye, temettü karşılığı alınan hisse senetleri

1. Unsurlar İtibariyle Ayrıştırma

Her bir parasal olmayan kalemin defter değerinin unsurları ayrıştırılacak ve her bir unsur için ait olduğu düzeltmeye esas tarih kriteri esas alınarak, düzeltmeye esas tarihler belirlenecektir. Örneğin arazi ve arsa için deftere kayıt tarihi geçerli olduğundan, deftere kaydedilen ilk tutar için ayrı, sonrasında defter değerine ilave edilen değerleri için ayrı, düzeltmeye esas tarihler belirlenecektir.

1. Unsurlar İtibariyle Düzeltme

1. Düzeltilecek kalem 500. Sermaye hesabı ise bu hesabın unsurlarından, “aşağıdaki değerlerin sermayeye ilave edilen kısmı” için düzeltme katsayısı SIFIR olarak alınacaktır.

• VUK’un geçici 31 ve 32’inci maddeleri ile mükerrer 298’inci maddeleri kapsamında gerçekleştirilen yeniden değerleme değer artış fonu
• 280/A maddesinin birinci fıkrası kapsamında oluşturulan fon hesabına ilişkin olarak, işe başlanılan hesap dönemini takip eden hesap dönemi sonu itibarıyla ortaya çıkmış alacak bakiyesi tutarı
• 5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanun ile 193 sayılı Kanunun geçici 85, 90 ve 93 üncü maddeleri ve 5520 sayılı Kanunun geçici 15 inci maddesi kapsamında oluşturulan fon hesaplarından işletmeye konulan nakit varlıklar gibi parasal kıymetlerden kaynaklanan tutarlar

Parasal nitelikli olan benzer diğer fon hesaplarından kaynaklı tutarlar
 

1. Düzeltilecek kalem 500. Sermaye Hesabı değilse, ilgili hesabın unsurları arasında yer alan finansman maliyetleri için ilave bir ayrıştırma işlemi gerçekleştirilecektir. Ayrıştırma işlemi reel olmayan finansman maliyetidir. Her bir finansman maliyeti içerisinde yer alan ROFM tutarı için düzeltme katsayısı SIFIR olarak uygulanacak, bakiye finansman maliyeti için deftere kayıt tarihi itibariyle geçerli düzeltme katsayısı kullanılacaktır.

1. Düzeltme Katsayıları

Düzeltme katsayıları ilgili oldukları düzeltme esas tarihlerin ait olduğu aylık dönemler itibariyle aşağıdaki gibidir.

1. Düzeltilmiş Değerler

Her bir parasal olmayan kalem için ayrı ayrı olmak üzere, ilgili parasal olmayan kaleme ait tüm unsurların düzeltme katsayıları ile çarpımı sonucu bulunan tutarların toplamı, ilgili parasal olmayan kalemin düzeltilmiş değer olacaktır. Örneğin arazi ve arsa için satın alma bedeli, reel finansman maliyeti ve reel olmayan finansman maliyeti şeklinde üç unsur varsa, bunlardan (1) satın alma bedeli, satın almaya ilişkin deftere kayıt tarihi itibariyle geçerli düzeltme katsayısı ile; (2) finansman maliyetinin reel olmayan kısmı SIFIR katsayısı ile, (3) finansman maliyetinin reel kısmı deftere kayıt tarihi itibariyle geçerli düzeltme katsayısı ile çarpılır. Bu üç unsurun düzeltme katsayıları ile çarpımı sonucu bulunan tutarların toplamı arazi ve arsanın düzeltilmiş değeri olacaktır.

1. Düzeltme Farkı

Düzeltilen kıymetin düzeltme öncesi bilanço değeri ile düzeltilmiş değeri arasındaki fark düzeltme farkıdır. Bu fark, bir taraftan 698. Enflasyon Düzeltme Hesabına diğer taraftan düzeltilen bilanço kaleminin defter değerine ilave edilir.

Ancak düzeltilen bilanço kalemi 500. Sermaye Hesabı ise düzeltme farkı bu hesaba değil, 502. Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları ya da 503. Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkları Hesabına kaydedilir.

Öte yandan yıllara sari inşaat ve oranım işleri ile ilgili oluşan düzeltme farkları, bir taraftan 697. Enflasyon Düzeltme Hesabına, diğer taraftan ilgili hesabın defter değerine ilave edilir.

1. Enflasyon Düzeltme Hesabının Akıbeti

Tüm düzeltme işlemlerinden sonra 698. Enflasyon Düzeltme Hesabının bakiyesi duruma göre geçmiş yıl karlarına veya geçmiş yıl zararlarına aktarılır.

Düzeltme öncesi bilançoda görünen “VUK’un geçici 31 ve 32’inci maddeleri ile mükerrer 298’inci maddeleri kapsamında gerçekleştirilen Yeniden Değerleme Değer Artış Fonu” hesabı, “Geçmiş Yıllar Kârları”, “Geçmiş Yıllar Zararları” ve “Dönem Net Kârı (Zararı)” hesapları 698. Enflasyon Düzeltme Hesabına aktarılır.

697. Enflasyon Düzeltme Hesabının bakiyesi alacak ve borç kalanı vermesi durumuna göre “178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı” veya “358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”na devredilerek kapatılır.

1. Göz önünde bulundurulacak belli başlı hususlar

• Enflasyon düzeltmesi, kollektif, adî komandit ve adî şirketler dâhil kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri tarafından yapılır. Bilanço esasına göre defter tutan kollektif, adî komandit ve adî şirketlerde enflasyon düzeltmesi bu şirketlerin bilançoları nezdinde yapılır. Kurumlar vergisi mükellefi olan iş ortaklıklarının da bilançoları enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.
• Özel hesap dönemine tabi mükellefler, 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemlerine ilişkin bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutmayacaklar, 2024 yılında biten hesap dönemine ilişkin bilançolarını ise geçici 33 üncü madde kapsamında enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklardır.
• Yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetler için düzeltmeye esas tarih, yeniden değerleme işleminin ilgili olduğu aylık dönem olacaktır. Örneğin bir bina 31.12.2022 tarihi itibariyle geçerli değerine VUK’un geçici 32’nci maddesi çerçevesinde getirilmişse, bu işlem hangi tarihte yapılmış olursa olsun, düzeltmeye esas tarih Aralık 2022 olacaktır.
• Yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetler için düzeltmeye esas değer, yeniden değerleme sonrası değerdir.
• Yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetlerin yeniden değerleme öncesi dönemlere isabet eden finansman maliyetleri için reel olmayan finansman maliyeti hesabı yapılmaz.
• Stokların düzeltilmesinde, daha önce avans ödemesinde bulunulmuşsa, avans ödeme tarihinden avansın kapatılma tarihine kadar, avans ödemesine konu tutar endekslenir. Endeksleme sonucu bulunan değer, ilgili stoğun defter değerine ilave edilir. Yeni stok tutarı, bu defa, avansın kapatıldığı tarih için geçerli düzeltme katsayısı kullanılarak düzeltilir. Stok düzeltmesinde toplulaştırılmış yöntemlerden birinin seçilmesi halinde avans ödemeleri için ayrıca düzeltme yapılmaz.
• Stokların düzeltilmesinde reel olmayan finansman maliyeti hesabı yapılacaktır. Ancak toplulaştırılmış yöntemlerden birinin seçilmesi halinde reel olmayan finansman maliyeti hesabı yapılması ihtiyaridir.
• Stoklar için mükellefler dilerlerse toplulaştırılmış yöntemleri uygulayabilirler. Bunlar basit ortalama yöntemi ve stok devir hızı yöntemidir. Konuya ilişkin detaylı açıklamalara Tebliğ’in 18’inci maddesinde yer verilmiştir.
• Üç aydan fazla vadeli olan ve vade farkı düzenlenen belge üzerinde ayrıca gösterilmeyen işlemlerde, alacak ve borç senetlerinin reeskont işlemine tâbi tutulmasında esas alınan Merkez Bankasınca uygulanan faiz oranı kullanılarak hesaplanan vade farkı tutarı için de reel olmayan finansman maliyeti hesabının yapılması gerekir.
• Birikmiş amortismanlar, ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilecektir.
• 2023 hesap dönemi sonu itibarıyla bilançoda yer almayan, ilgili aktif hesabına bilanço tarihinden önce aktarılmış bulunan ve yapılmakta olan yatırımlar hesabından gelmiş olan değerlerin düzeltmeye esas tarihi olarak, söz konusu değerlerin aktifleştirme tarihlerinin değil, yapılmakta olan yatırımlar hesabının kullanıldığı tarihlerin alınması gerekmektedir.
• Vergi kanunlarına göre bir aktif veya pasif kalem olmayan birleşme primi; aktif ve pasifi dengeleyici, geçici bir hesap olup, hangi hesapta izlenirse izlensin bu niteliği değişmeyecektir. Bu nedenle Kurumlar Vergisi Kanununun 19 uncu maddesinin birinci fıkrası kapsamında yapılan devir işlemleri sonucu ortaya çıkan birleşme priminin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmaması
• 2023 hesap dönemine ait gelir/kurumlar vergisi beyannamesi ekinde, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltmeden önceki hali ile düzeltme sonrasında oluşan haline birlikte yer verilir.
• Enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin düzeltme işlemini yapmamaları, değerleme işleminin usulüne göre yapılmaması hükmünde olup cezai müeyyide de aynı yönde uygulanır. Enflasyon düzeltmesine ilişkin işlemlere paralel olarak Tekdüzen Hesap Planında yapılan düzenlemelerin yer aldığı 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile belirlenen muhasebe usul ve esaslarına uyulmaması durumunda, 213 sayılı Kanunun ilgili hükümleri uyarınca gerekli cezai işlemler uygulanır.

555 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’ne ulaşmak için tıklayınız.

Bilgilerinize Sunulur.

Saygılarımızla,

GÜRELİ YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLİK

VE BAĞIMSIZ DENETİM HİZMETLERİ A.Ş.